Onyomani; alışveriş bağımlılığı veya takıntılı alışveriş davranışı şeklinde tanımlanabilir. Çoğu zaman gereksinim dışı ve kontrolsüz olarak para harcama, aşırı bir şekilde alışveriş yapma arzusu ile birlikte yoğun zihinsel meşguliyet biçiminde gözlemlenir. Onyomani belirtileri taşıyan bir kişi; kızgın, üzgün veya kaygılı hissettiği zamanlarda alışveriş yapma gereksinimi ve arzusu içinde olur. Alışveriş esnasında zevk, keyif ve coşku; alışveriş bitiminde ise geçici bir rahatlık ve doyum hissederken; uzun vadede utanç, suçluluk ve sıkıntı hisleri belirgin bir hal alır. Bir süre sonra da yapılan alışverişin ve harcanan paranın başlı başına bireyin hayatı için problem yaratmaya başlamasıyla durum patolojik bir konu haline gelir. Birey, hayatındaki insanlarla harcamalar konusunda çatışmalar ve tartışmalar yaşamaya başlar. Alınanların miktarı ve alışverişin tutarı konusunda yakınlarına yalanlar söylemeye başlar; kredi kartları olmadan da kendini eksik ve yarım hisseder.
Alışveriş bağımlılığı zaman içinde maddi ve mesleki sorunlara da sebep olur. Bu durumun da çoğunlukla kaygı bozuklukları veya bastırılmış öfke, depresyon ve saldırganlık duygularıyla paralel bir şekilde ortaya çıktığı gözlemlenir. Bu yüzden alışveriş bağımlılığı, psikodinamik ve teorik olarak diğer bağımlılıklarla birlikte birtakım paralellikler taşır. Yani alkol ve uyuşturucu madde bağımlılıklarından veya yeme bozukluklarından çok farklı bir durum değildir.
Alışveriş Bağımlılığının Sebepleri Nelerdir?
Genel olarak bakıldığında bütün bağımlılıkların ortak bir sebebi vardır. Bağımlı olunan alışkanlıklar veya objeler, kişinin duygusal bağımlılığını dolduracağı liman ya da yüzleşmekten korktuğu bir durumdan kaçış olarak görülebilir. Kişi alışveriş esnasında ne kadar mutlu görünse de alışveriş sonrasında aşırı kızgınlık ve suçluluk duyguları içinde olur.
Depresyon Alışveriş Bağımlılığına Yol Açar mı?
Duyguların zayıf olduğu dönemleri bir fırsat olarak kabul eden alışveriş bağımlılığı, kişide kontrol kaybı yaratarak alışveriş yapma isteğine neden olur. Kişi kendini mutsuz hissettiği durumlarda depresyonla baş edebilmek adına alışveriş yapmak ister. Çünkü sigara ve alkolde olduğu gibi bu durumda da beyindeki ödül alma mekanizması devreye girer ve birey kendine sahte mutluluklar meydana getirir. Zaten bu konuda yapılan çalışmalar da depresyon ve kompulsif satın alma duygusu arasında bir bağlantı olduğunu ortaya koymaktadır.
Sosyal Medya Alışveriş Bağımlılığını Tetikliyor mu?
Alışveriş bağımlılığın meydana gelmesinde pek çok farklı sebep söz konusudur. Bu sebepler; ruhsal, sosyal ve biyolojik olarak toplamda üç gruba ayrılabilir. Ruhsal durumlar, özellikle depresyona yatkın bireylerde sıklıkla görülür. Biyolojik durumlar da beyinde ödül sistemini devreye sokar ve alışverişi cazip bir hale getirir. Sosyal durumlarda ise kişinin kendini iyi bir konumda olarak göstermek istemesi alışveriş bağımlılığını tetikler. Sosyal medya da bu bağımlılığı ciddi bir şekilde besler. Zira sosyal medyada gösterilen mükemmel hayatlar ve kusursuz bedenler gerçek hayatta gizli bir rekabet ortaya çıkarıyor. Bu rekabetten sıyrılabilmek adına da kişi çözümü alışverişte buluyor.
Alışveriş Bağımlılığının Belirtileri Nelerdir?
Alışveriş bağımlılığı, kişilerde kısa sürede anlaşılan bir durum değildir. Genel olarak hastalığın teşhisi 6 ila 12 yılı bulmaktadır. Bu sebeple belirtiler ve bulgular olabildiğince dikkate alınmalıdır. Onyomani yani alışveriş bağımlılığı olan bireyler kendini iyi hissetmediği durumlarda para harcama isteği duyarlar. Özellikle de hayatındaki problemleri ortadan kaldırmanın oldukça zor olduğu dönemlerde aşırı para harcamak isterler. Kişilerde alışveriş yapınca sakinleşme, rahatlama, kendini güçlü ve mutlu hissetme durumları gözlemlenir. Kişilerin alışveriş sırasında kendisinin aşırı bir şekilde alışveriş yaptığının farkına varması ancak kendini durduramaması durumu yaşanılmaktadır. Alışveriş bağımlısı olan kişilerde görülen diğer belirtiler ise şu şekildedir:
- Kişilerin alışveriş esnasında harcamış oldukları para miktarının son iki yılda artış göstermesi,
- Harcamaların kişinin ailesinde ya da eşinde hayal kırıklığına sebep olması,
- Başkalarının kişinin aşırı miktarda para harcamasını bir problem olarak görmesi ya da alışveriş esnasında harcanılan bu paranın kontrolsüz bir şekilde harcandığını kişiye söylemesi,
- Kişinin planladığından daha çok satın alma gerçekleştirmesi,
- Harcama yapmaya başladıktan sonra bireyin kendini durdurmakta güçlük çekmesi gibi belirtiler alışveriş bağımlısı olan kişilerde sıklıkla görülen belirtiler arasındadır.
Alışveriş Bağımlılığı Tedavisi
Alışveriş bağımlılığında ilaç ve psikoterapi tedavisi uygulanmaktadır. Psikoterapi tedavisinde, alışveriş bağımlığına sebep olan öz güven sorununu çözmek amaçlanmaktadır. İlaç tedavisinde ise bir takım ilaçlar süreli ve düzenli olarak kullanılmaktadır. Kişiye verilen bu ilaçlar da kişinin zihinsel meşguliyetlerini önemli derecede azaltır.
Alışveriş Bağımlısı Olmamak İçin Yapılması Gerekenler Nelerdir?
Alışveriş bağımlılığından kurtulmak ya da bu bağımlılığa hiç yakalanmamak adına yapılması gerekenler şunlardır:
- İhtiyaç listesi yapmadan alışverişe asla çıkmayın ve liste dışında olan şeyleri kesinlikle almayın.
- İndirimde diye gereksinim duymadığınız şeyleri almaya çalışmayın.
- Birden fazla kredi kartı kullanmayın. Hatta bazı dönemlerde kredi kartıyla alışveriş yapmayın.
- Mutluyken, üzgünken ya da sinirliyken alışverişe asla çıkmayın.
- Yapacağınız alışverişlerde mutlaka kendinize ”Buna gereksinim duyuyor muyum, almasam da hayatımın geri kalanını iyi bir şekilde idame